ფედერალისტი # 48 : მედისონი

1788წ. 1 თებერვალი

ნიუ - იორკის შტატის ხალხს

როგორც წინა წერილში ვაჩვენეთ, პოლიტიკური აპოთეგმა, რომელსაც ჩვენ ვიკვლევთ, არ მოითხოვს იმას, რომ საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო დეპარტამენტებს სრულიად არ ჰქონდეთ ერთმანეთთან კავშირი. ახლა კი იმის ჩვენებას შევეცდები, რომ ვიდრე ხელისუფლების ზემოაღნიშნული შტოები ერთმანეთთან გარკვეულ კავშირში არ იქნებიან; ვიდრე ისინი გარკვეულწილად არ შეერევიან ერთმანეთს, რათა ურთიერთკონტროლი განახორციელონ, მანამ ვერ შესრულდება ის, რასაც წესი მოითხოვს; საქმე ეხება მათი გამიჯვნისა და განცალკევების მოთხოვნას, რაც აუცილებელია თავისუფალი მმართველობის ხორცშესასხმელად.

   ყველა მხარე აღიარებს იმას, რომ უპრიანი არ არის, ერთმა დეპარტამენტმა უშუალოდ და სრულად განახორციელოს სხვა უწყების კუთვნილი ნებისმიერი უფლებამოსილება. ისიც ასევე ნათელია, რომ არ შეიძლება, ერთი რომელიმე  დეპარტამენტი არსებით ზეგავლენას ახდენდეს დანარჩენ უწყებებზე და უხეშად  ერეოდეს მათ კომპეტენციებში.  შეუძლებელია იმის უარყოფა, რაც ძალაუფლებას ბუნებით მოსდგამს: იგი დაუოკებლად მიისწრაფვის იქეთკენ, რომ რაც შეიძლება მეტი უფლებამოსილება მიიტაცოს. ამიტომ აუცილებელია, სათანადო მექანიზმის შექმნა მისი ასეთი მტაცებლური ხასიათის დასაოკებლად, რათა იგი მისთვის მიჩენილ ჩარჩოებში ჩაატიოს. ძალზე ადვილია ის, რომ თეორიულად გამიჯნო ერთმანეთისგან ის, რაც ბუნებით უკვე გამიჯნულია. ამგვარად გამიჯნული კი ხელისუფლების სწორედ ის შტოებია, რომლებზეც ჩვენ ვლაპარაკობთ; ბევრად უფრო ძნელია მათი პრაქტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, რა დროსაც თითოეული მათგანი დაცულია იმისგან, რომ მისთვის მიჩენილ სფეროში რომელიმე სხვა დეპარტამენტი შეიჭრას. პრობლემა სწორედ ის არის, თუ როგორი უნდა იყოს უსაფრთხოების ასეთი სისტემა.

საკმარისია კი ის, რომ ზუსტი კონსტიტუციური საზღვრები დავუდგინოთ თითოეულ დეპარტამენტს და პერგამენტზე ჩამოწერილი დაბრკოლებებით შევეცადოთ ძალაუფლების მტაცებლური სულისკვეთების დაოკებას? სწორედ ამგვარი თავდაცვითი ზომები მიიღო ამერიკული შტატების უმრავლესობამ. მაგრამ გამოცდილებით ვიცით, რომ მათი ეფექტურობის თაობაზე წარმოდგენები მეტისმეტად გაზვიადებულია. ამიტომ აუცილებელია დაცვის საიმედო სისტემის ჩამოყალიბება, რომელიც ხელისუფლების შედარებით სუსტ შემადგენელ ნაწილს მისი უფრო ძლევამოსილი წევრის ძალმომრეობისგან დაიფარავს. როგორც ჩანს, სრულიად ამერიკაში საკანონმდებლო დეპარტამენტი დაუოკებლად აფართოებს თავისი მოქმედების სფეროს და ყველა უფლებამოსილებას თავის გამალებულ მორევში ითრევს.

რესპუბლიკათა დამფუძნებლები იმოდენა პატივს იმსახურებენ იმ სიბრძნისთვის, რომელიც მათ გამოავლინეს, რომ ერთობ უმადური საქმე იქნებოდა, მათ მიერ დაშვებულ შეცდომებზე მიგვეთითებინა. მაგრამ ჭეშმარიტების წინაშე მოწიწება გვავალდებულებს იმის აღნიშვნას, რომ მათი გულისყური ერთთავად იქეთკენ იყო მიპყრობილი, რათა როგორმე დაეხსნათ თავისუფლება იმ საფრთხისგან, რომელსაც მას გაზულუქებული და გაუმაძღარი მემკვიდრეობითი აღმასრულებელი ხელისუფლება უქადდა. ხელისუფლება, რომელსაც ზურგს უმაგრებდა და აძლიერებდა საკანონმდებლო ხელისუფლების მემკვიდრეობითი შტო. ეტყობა, მათ აზრადაც არ მოსვლიათ ის, რომ უზურპაციის საფრთხე საკანონმდებლო ხელისუფლების მხრიდანაც არის მოსალოდნელი. როცა ეს უკანასკნელი თავის ხელში მთელ ძალაუფლებას უყრის თავს, მისგან ზუსტად ისეთივე ტირანია იბადება, როგორსაც სათავეს უდებს ხოლმე უზურპატორი  აღმასრულებელი დეპარტამენტი.

სავსებით სწორადაა მიჩნეული ის, რომ ისეთ სახელისუფლებო სისტემაში, სადაც მემკვიდრეობითი მონარქის ხელში უამრავი, ძალზე ფართო უფელბამოსილებაა თავმოყრილი, არსებითი საფრთხე სწორედაც რომ აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან მომდინარეობს, ამიტომაცაა, რომ ადამიანებისგან იგი ისეთ სიფრთხილეს მოითხოვს, თავისუფლებისადმი თავდადებით რომ იქნება ფრთაშესხმული. დემოკრატიულ სისტემაში კი, ადამიანები თავიანთი მსხვილი გაერთიანებების მეშვეობით პირადად ახორციელებენ საკანონმდებლო ფუნქციებს, მაგრამ გამოუცდელობის გამო კამათში ხშირად მარცხდებიან და ვერც შეთანხმებული გადაწყვეტილებების მიღებას ახერხებენ. ამიტომ ისინი ხშირად ებმებიან ხოლმე იმ ხალხის მიერ დაგებულ მახეში, ვის ხელშიც აღმასრულებელი ხელისუფლებაა. ისე რომ, საგანგებო ვითარების დროს ტირანიის საფრთხე სწორედაც რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების წიაღში მწიფდება. რაც შეეხება წარმომადგენლობით რესპუბლიკას, იქ აღმასრულებელი ხელისუფლება საგულდაგულოდ არის შეზღუდული როგორც უფლებამოსილებათა მოცულობის, ისე იმ ვადის თვალსაზრისთ, რომლის განმავლობაშიც სახელმწიფო პირი თანამდებობაზე იმყოფება. საკანონმდებლო ძალაუფლებას კი კრება ახორციელებს, რომელიც ფრთაშესხმულია ხალხზე იმ ზეგავლენით, რომელიც მან მოიპოვა და მტკიცედაც არის დარწმუნებული თავის ძლევამოსილებაში. ამგვარი კრება კი საკმარისად მრავალრიცხოვანია საიმისოდ, რომ ყველა ის დაუოკებელი ვნება უდუღდეს, რაც ბრბოს ახასიათებს. მაგრამ მეორე მხრივ, ის არც იმდენად მრავალრიცხოვანია, რომ ვნებათა ლაბირინთში გზა ვერ გაიგნოს და იმ მიზნისკენ მიმავალ გზას გადაუხვიოს, რომელიც გონებამ დაუდგინა. წარმომადგენლობითი რესპუბლიკის დროს ხალხის  საგულდაგულო სიფრთხილე და თავგამოდება სწორედაც რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების წევრთა უსაზმნო პატივმოყვარეობის წინააღმდეგაა მიმართული.

რაც შეეხება ჩვენს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, მისი უპირატესობა სხვა წყაროებით საზრდოობს. საზოგადოდ, საკანონმდებლო ხელისუფლების უფლებამოსილება ერთობ ფართოა და თითქმის შეუძლებელია მისი ზუსტი საზღვრების დადგენა; ამიტომ მისთვის ძალზე ადვილია ის, რომ რთულ და შემოვლით ღონისძიებათა აუცილებლობა მოიმიზეზოს და თანასწორ უწყებათა კომპეტენციაში შეიჭრას. ისე რომ აღმასრულებელ ხელისუფლებას იშვიათად როდი უწევს ერთობ  საჩოთირო კითხვაზე დაფიქრება, ესა თუ ის საკანონმდებლო ღონისძიება მისთვის განკუთვნილ საზღვრებს ხომ არ სცდებაო. მეორე მხრივ კი, აღმასრულებელი ხელისუფლების მოქმედების დიაპაზონი უფრო ვიწროა და მისი ბუნებაც უფრო მარტივია. რაც შეეხება სასამართლო ხელისუფლებას, მისი საზღვრები კიდევ უფრო ბუნდოვანია; ამიტომ როგორც ერთი, ისე მეორე უწყების უზურპაციის ზრახვები უმალვე გამჟღავნდება და ჩაიფუშება. მაგარამ საქმე ამით არ ამოიწურება. საკანონმდებლო ხელისუფლება ერთადერთია ამ სამ უწყებას შორის, რომელსაც ხელი მოქალაქეთა ჯიბეზე მიუწვდება. უფრო მეტი, დანარჩენ დეპარტამენტებში დასაქმებული ხალხი ფინანსურად სწორედაც რომ მასზეა დამოკიდებული, რაც ამ უწყებათა შორის მის გაბატონებულ მდგომარეობას განაპირობებს. რა თქმა უნდა, ყოველივე ეს მას  ძალზე უადვილებს ამ უკანასკნელთა კომპეტენციებში შეჭრის საქმეს.

ამ საკითხთან დაკავშირებით ჩემი მოსაზრებების სისწორეში დასარწმუნებლად, ჩვენს საკუთარ გამოცდილებას დავემყარები. ეს უკანასკნელი კი უტყუარია და თუ ვინმეს ამაში ეჭვი შეეპარება, შემეძლო, ამის დასტურად უთვალავი საბუთი მომეტანა. ასევე შემეძლო, მოწმედ დამესახელებინა ნებისმიერი მოქალაქე, რომელსაც მონაწილეობა მიუღია მართვაში, ანდა მასთან რაიმენაირი შეხება ჰქონია. კავშირის ნებისმიერი შტატის არქივები გადავსებულია დოკუმენტური მტკიცებულებითა და საოქმო ჩანაწერებით. ვინაიდან ჩემი სათქმელი მოკლედ მინდა გითხრათ და არ მსურს, დრო  ტყუილუბრალოდ გავფლანგო, დამაჯერებლობის გულისთვის მხოლოდ ორი შტატის მაგალითს მოვიტან. საქმე ეხება ნიმუშებს, რომელთა სისწორესაც უზადო რეპუტაციის მქონე ავტორიტეტები ამოწმებენ.

პირველ მაგალითს ვირჯინიის შტატი იძლევა, რომლის კონსტიტუციითაც მკაფიოდ არის გაცხადებული, რომ არ არის უპრიანი ხელისუფლების სამი შტოს ერთმანეთში შერევა. ის ავტორიტეტი კი, რომელსაც ზემოაღნიშნული კონსტიტუცია ემყარება, თვითონ ბატონი ჯეფერსონია. ადამიანი, რომელიც უდიდესი ექსპერტია არამარტო მმართველობის თეორიულ საკითხებში, არამედ პრაქტიკულ პოლიტიკაშიც აქტიურად მონაწილეობდა როგორც მისი მშობლიური შტატის აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური. იმისთვის, რათა სრულად გავეცნოთ მის შეხედულებებს ამ საკითხთან დაკავშირებით, რანიც მისივე გამოცდილების ბრძმედში არიან ნაწრთობნი, აუცილებელია, ვრცელი ამონარიდი მოვიტანოთ მისი ბრწყინვალე თხზულებიდან “შენიშვნები ვირჯინიის შტატის შესახებ”. (გვ.195). “ყველა ძალაუფლება საკანონმდებლო კრების მოღვაწეობის ნაყოფია, არ აქვს მნიშვნელობა, იგი   საკანონმდებლო ძალაუფლებაა, აღმასრულებელი თუ სასამართლო; როცა ძალაუფლების სამივე სახეობა ერთ ხელში იყრის თავს – ჩვენ წინაშეა დესპოტური მმართველობის კლასიკური ნიმუში. ვერაფერი ნუგეშია ის, რომ ამგვარ ძალაუფლებას ბევრი პირი ახორციელებს და იგი ერთი ადამიანის ხელში არ არის თავმოყრილი. რა მნიშვნელობა აქვს, ხალხს ერთი ტირანი უშრობს სისხლს თუ 173 დესპოტი. თუ ვინმეს ამაში ეჭვი ეპარება, დაე, ვენეციის რესპუბლიკას მიაპყროს მზერა. ისიც ვერაფერი შვებაა, რომ ხელისუფლებას ხალხი ირჩევს. არც ერთ ჩვენგანს არჩევითი დესპოტიზმის გულისთვის არ უბრძოლია. თითოეული ჩვენგანი მმართველობის ისეთი სისტემისთვის იბრძოდა, რომელიც თავისუფალ პრინციპებს ემყარება, მაგრამ თავისუფლება თავისუფლებადვე დარჩება თუ ხელისუფლება სხვადასხვა სამთავრობო უყწებას შორის გადანაწილებული და გაწონასწორებული  არ იქნა: სწორედ ეს იქნება საწინდარი იმისა, რომ თითოეული მათგანი მხოლოდ მისთვის მიჩენილ საზღვრებში ჩაეტიოს  და თუკი იგი გადაამეტებს თავის კომპეტენციას, ხელისუფლების სხვა უწყებები მას აუცილებლად გააკონტროლებენ და შეაკავებენ. ამიტომ კონვენტმა, რომელსაც მთავრობის სტატუსი უნდა განესაზღვრა ის წესი დაადგინა, რაც საფუძვლად უნდა დაედოს მმართველობითი სისტემის ჩამოყალიბებას. საქმე ეხება იმას, რომ მთელი ძალაუფლება აუცილებელია, დაიყოს და გაიმიჯნოს საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებად. ასე რომ,  არც ერთ პირს არ აქვს უფლება ერთსა და იმავე დროს ერთზე მეტი უწყების უფლებამოსილებას ახორცილებდეს. მაგრამ კონვენტს ხელისუფლების სხვადასხვა შტოს შორის ზღუდეები არ აუგია . საქმე ის არის, რომ აღმასრულებელი და სასამართლო დეპარტამენტთა წევრები ფინანსურად არიან დამოკიდებულნი საკანონმდებლო ხელისუფლებაზე, რათა თავიანთი უწყებები შეინახონ. ზოგ შემთხვევაში საკანონმდებლო კრება იმასაც კი წყვეტს, დარჩებიან თუ არა სხვა დეპარტამენტების თანამშრომლები თავიანთ თანამდებობებზე. ამრიგად, თუ საკანონმდებლო ხელისუფლება თავის თავზე აიღებს აღმასრულებელ და სასამართლო დეპარტამენტთა უფელბამოსილებებს, ვერც ერთი უწყება მას ვერ დაუპირისპირდება და თუ ასეთი რამ მაინც მოხდა, იგი შედეგს ვერ გამოიღებს. ამის მიზეზი ის იქნება, რომ საკანონმდებლო ხელისუფლებას ყოველთვის შეუძლია, მისთვის სასურველი საკანონმდებლო აქტის სახით გააფორმოს სხვა უწყებათა საპასუხო ღონისძიებანი. ეს უკანასკნელნი კი ვალდებულნი არიან, მის გადაწყვეტილებებს დაემორჩილონ. უამრავი მაგალითი არსებობს იმისა, როცა საკანონმდებლო კრება წყვეტს იმას, თუ რა უფლებები უნდა დარჩეს სასამართლოების ხელში, რომ მათ თავიანთი პროცესები ჩაატარონ . რაც შეეხება იმას, რომ მთელი მოწვევის განმავლობაში აღმასრულებელი ხელისუფლების მუშაობას იგი წარმართავს, ამგვარი რამ ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა.”

მეორე შტატი, რომელიც მე ნიმუშად მინდა მოვიტანო, პენსილვანიაა. ავტორიტეტი კი, რომელსაც ვემყარები, ცენზორთა საბჭოა, რომელიც 1783 – 84 წწ. შეიკრიბა. ამ ორგანოს სხვა ფუნქციებთან ერთად შემდეგი რამაც ევალებოდა :” გამოეკვლია, ირღვევა თუ არა კონსტიტუციის ეს თუ ის ნაწილი; ხელისუფლების საკანონმდებლო და აღმასრულებელი შტოები ასრულებენ თუ არა სახალხო ინტერესთა დმცველის მათზე დაკისრებულ მოვალეობას; ამეტებენ თუ არა ისინი თავიანთ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებებს.” საბჭოს თავისი რწმუნების ფარგლებში ევალებოდა, ერთმანეთთან შეედარებინა საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების რეალური მოღვაწეობა და მათი კონსტიტუციური უფლებამოსილებანი. საბჭოს განკარგულებაში თავი მოიყარეს ისეთმა ფაქტებმა, რომელთა უტყუარობაში ეჭვი არც ერთ მხარეს შეჰქონდა. ამგვარი ფაქტების საფუძველზე კი მან გამოიტანა დასკვნა იმის შესახებ, რომ საკანონმდებლო ხელისუფლება უამრავ არსებით პუნქტში უმოწყალო ძალმომრეობას იჩენდა კონსტიტუციის მიმართ.

უამრავი კანონი იქნა მიღებული იმ წესის დარღვევით, რომელიც მოითხოვს კანონპროექტის წინასწარ გამოქვეყნებას მისი საერთო – სახალხო განხილვის მიზნით. ეს წესი კი სიფრთხილის ერთ იმ ზომათაგანია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, თავიდან ავიშოროთ საკანონმდებლო ხელისუფლების მხრივ არამართლზომიერი მოქმედებანი.

ამასთანავე, ძალზე ხშირად ირღვეოდა ძირითადი კონსტიტუციური უფლება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს შესახებ, რაკი საკანონმდებლო კრებამ ისეთი უფლებამოსილებანი მიითვისა, რომელნიც კონსტიტუციით მას არ ჰქონდა მინიჭებული.

უზურპირებული იქნა აღმასრულებელი ხელისუფლების პრეროგატივები. შემთხვევიდან შემთხვევამდე იცვლებოდა მოსამართლეთა ჯამაგირის განაკვეთი მაშინ, როცა კონსტიტუციურად მისი შეცვლა დაუშვებელია. ამასთანავე, საკანონმდებლო ხელისუფლების წევრები ხშირად თავიანთ კომპეტენციაში ექაჩებოდნენ ისეთ საქმეებს, რომელთა განხილვა მხოლოდ სასამართლო დეპარტამენტის პრეროგატივაა.

ვისაც აქვს სურვილი იმისა, რომ გამოწვლილვით გაეცნოს თითოეული საკითხის თაობაზე არსებულ მასალებს, შეუძლია,  ისინი საბჭოს აწ დასტამბულ უკვე საოქმო ჩანაწერებში მოიძიოს. ზოგი დარღვევა შესაძლოა, ომთან დაკავშირებული გარემოებებით იყოს განპირობებული. მაგრამ უამრავი მათგანი იმ უნებლიე გადაცდომათა ბრალია, რომლებსაც მართვის უხეირო სისტემა იწვევს.

ისიც ირკვევა, რომ არც აღმასრულებელი ხელისუფლება ყოფილა მთლად უცოდველი კონსტიტუციის ხელყოფის თვალსაზრისით. ამ საკითხთან დაკავშირებით მინდა სამი მოსაზრება გაგიზიაროთ. ჯერ ერთი , უმრავლეს შემთხვევაში უამრავი გადაწყვეტილება საომარი მდგომარეობით იყო მოტივირებული, ანდა კონგრესისა თუ სამხედრო ხელმძღვანელობის რჩევით იყო მიღებული. მეორეც , დანარჩენ შემთხვევაში გადაწყვეტილებათა მიღება, უმეტესწილად, საკანონმდებლო კრების წევრთა თანხმობით ხდებოდა, ანდა მათ უსიტყვო მხარდაჭერას ემყარებოდა. მესამე , პენსილვანიის აღმასრულებელი უწყება რიცხობრივი შემადგენლობის მხრივ დიდად განსხვავდება სხვა შტატების ანალოგიური ორგანოებისგან.  ამ მხრივ იგი უფრო საკანონმდებლო კრებას ენათესავება, ვიდრე აღმასრულებელ საბჭოს. რაკი მრავალრიცხოვანია, სახელმწიფო მოხელის პირადი პასუხისმგებლობა არ არის გამოკვეთილი, ამიტომ თანამდებობის პირები ერთმანეთის წამხედურობით მოქმედებენ და თავს კოლექტიურ პასუხისმგებლობას აფარებენ. ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, უფრო დიდია საფრთხე იმისა, რომ უკანონო ზომები იქნეს მიღებული, ვიდრე იმ დროს, როცა აღმასრულებელ ხელისუფლებას ერთი ან რამდენიმე პირი ახორციელებს.

ყოველივე იმისგან, რაც ითქვა, ერთადერთი უტყუარი დასკვნა გამომდინარეობს. საქმე ეხება იმას, რომ ერთია ფურცელზე საგულდაგულოდ გამიჯნული უფლებამოსილებანი და სხვაა პოლიტიკური სინამდვილე. რაგინდ ზუსტი უნდა იყოს ამგვარი გამიჯვნა, იგი არაა საკამრისი საიმისოდ, რომ თავიდან აგვაშოროს ტირანიის საფრთხე, რასაც ერთ ხელში მთელი ძალაუფლების თავმოყრა გვიქადის.

პუბლიუსი