ფედერალისტური წერილები

ფედერალისტი # 81 : ჰამილტონი

1788წ. 28 აპრილი

ნიუ - იორკის შტატის ხალხს

ახლა ვუბრუნდებით საკითხს იმის შესახებ, თუ როგორ ნაწილდება სასამართლო ხელისუფლება სხვადასხვა ყაიდის სასამართლოებს შორის და როგორ მიმართებაში იმყოფებიან ისინი ერთმანეთის მიმართ.

“შეერთებული შტატების სასამართლო ძალაუფლებას (კონვენტის გეგმის მიხედვით) ახორციელებს უზენაესი სასამართლო და სხვა დაბალი ინსტანციის სასამართლოები, რომლებსაც ჟამიდან ჟამს კონგრესი აფუძნებს.” [1]

არავინ ხდის სადავოს იმას, რომ უზენაესსა და საბოლოო იურისდიქციას ერთი სასამართლო უნდა ახორციელებდეს. კონვენტის ეს შეთავაზება, ალბათ, არც მომავალში გახდება სადავო. ამის მიზეზები სხვა ადგილას განვიხილეთ. ისინი იმდენად თვალნათლივნი არიან, რომ განმეორებას არც კი საჭიროებენ. ამასთან დაკავშირებით, როგორც ჩანს, ერთი საკითხი წამოიჭრება; საქმე იმას ეხება, ზემოაღნიშნული სასამართლო ცალკე უნდა არსებობდეს თუ იგი საკანონმდებლო ხელისუფლების განშტოებას უნდა წარმოადგენდეს. ამ საქმეშიც იგივე წინააღმდეგობა იჩენს თავს, რაც რამდენიმე სხვა შემთხვევეაშიც აღინიშნებოდა. არსებობენ ადამიანები, რომლებიც სენატის იმ ფუნქციის წინააღმდეგ ილაშქრებენ, იმპიჩმენტის სასამართლოდ მის გამოყენებას რომ ითვალისწინებს. საქმე ის არის, რომ ამ დროს უფლებამოსილებათა უმართებულო შერევა ხდება. მაგრამ ეს ხალხი შეფარვით იმას უჭერს მხარს, რომ ყველა საბოლოო გადაწყვეტილება მთელ საკანონმდებლო ორგანოს ან მის ერთ ნაწილს გამოჰქონდეს.

არგუმენტები თუ ვარაუდები, რომლებსაც ამგვარი ბრალდება ემყარება, შემდეგ რამეზე დაიყვანება:” შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს ავტორიტეტი, რომელსაც კონვენტი გვთავაზობს და რომელიც ცალკე და დამოუკიდებელი ორგანო იქნება, საკანონმდებლო კრების ავტორიტეტს აღემატება. კონსტიტუციის სულის მიხედვით კანონთა განმარტების უფლებამოსილება, რითაც აღჭურვილი იქნება ამგვარი სასამართლო, მას შესაძლებლობას მისცემს ამა თუ იმ კანონს ისეთი სახე მიანიჭოს, როგორსაც საჭიროდ ჩათვლის. საქმე ის არის, რომ მისი გადაწყვეტილება საკანონმდებლო ორგანოს მხრივ გადასინჯვასა თუ შესწორებას აღარ ექვემდებარება. ეს კი უპრეცედენტო და სახიფათო რამაა. დიდ ბრიტანეთში სასამართლო ძალაუფლებას, საბოლოო ჯამში, ლორდთა პალატა ფლობს, რომელიც თავის მხრივ, საკანონმდებლო ორგანოს ერთი განშტოებათაგანია. ცალკეულმა შტატმა, საზოგადოდ, ბრიტანეთის პოლიტიკური წყობის სწორედ ეს ნაწილი გადმოიღო. დიდი ბრიტანეთის პარლამენტსა და რამდენიმე შტატის საკნონმდებლო კრებას შეუძლია ნებისმიერ დროს, კანონით გამოასწოროს შესაბამისი სასამართლოს ყველა ის გადაწყვეტილება, რომელმაც უკმაყოფილება გამოიწვია. მაგრამ რაც შეეხება შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოს, მის მიერ ჩადენილი გადაცდომები და დაშვებული უზურპაციები არც კონტროლს ექვემდებარება და არც გამოსწორებას.” თუკი საგულდაგულოდ შევისწავლით, დავინახავთ, რომ საქმე გვაქვს ცრუმტკიცებასთან, რომელიც ფაქტების დამახინჯებიდან მომდინარეობს.

უწინარეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ კონვენტის მიერ შემოთავაზებულ გეგმაში სიტყვასაც კი ვერ წავაწყდებით, რომელიც პირდაპირ ანიჭებდეს უფლებამოსილებას საერთო – ეროვნულ სასამართლოებს, რათა მათ კონსტიტუციის სულის მიხედვით განმარტონ კანონები. გეგმაში არაფერია თქმული იმის შესახებაც, რომ, თითქოსდა, ამ საკითხში ამგვარ სასამართლოებს რაიმენაირი უპირატესობა ენიჭებოდეს ცალკეული შტატის სასამართლოებთან შედარებით. მე, რა თქმა უნდა, ვაღიარებ იმას, რომ კონსტიტუცია ნიმუშია იმისა, თუ როგორ უნდა წარმოებდეს კანონშემოქმედება. იმ შეხედულებასაც ვეთანხმები, რომ ცალკეულ შემთხვევაში, როცა თავს იჩენს წინააღმდეგობა კანონსა და კონსტიტუციას შორის, უპირატესობა ამ უკანასკნელს უნდა მიენიჭოს. მაგრამ საქმე ის არის, რომ ამგვარი დოქტრინა გამომდინარეობს არა კონვენტის გეგმასთან დაკავშირებული ამა თუ იმ გარემოებიდან, არამედ მისი წყარო შეზღუდული კონსტიტუციის ზოგადი თეორიაა. და თუ ამგვარი რამ სწორია, მაშინ იგი თანაბრად მიეყენება უმრავლესი შატატის ხელისუფლებას. მაინც თუ არას ვიტყვით იმაზე, რომ ასეთი რამ შესაძლოა, მართებული იყოს ყველა შტატის მიმართაც. აქედან გამომდინარე, ზემოაღნიშნული გარემოებანი შეუძლებელია ფედერალური სასამართლოების წინააღმდეგ შესიტყვებათა მიზეზებად გამოდგნენ. საქმე ის არის, რომ ამგვარი სასამართლოები არ მოახდენენ ადგილობრივ სასამართლოთა უგულვებელყოფას და მსჯავრს არ დადებენ თითოეული შტატის კონსტიტუციას, რომელიც ცდილობს, ზღვარი დაუდოს საკანონმდებლო ხელისუფლებათა თავისუფლებას.

შესაძლოა, ვინმემ იფიქროს, ამგვარი შესიტყვებანი იმდენად არიან გამართლებულნი, რამდენადაც ამის შესაძლებლობას შემოთავაზებული უზენაესი სასამართლოს თავისებური ორგანიზაცია იძლევაო. იგი ხომ განსაკუთრებული სასამართლოებისგან შედგება, ნაცვლად იმისა, რომ საკანონმდებლო ორგანოს ერთ – ერთ განშტოებას წარმოადგენდეს! სწორედ ისე, როგორც დიდი ბრიტანეთის ხელისუფლებასა და ჩვენს მშობლიურ შტატშია. ამ საკითხში მართებული შეხედულება რომ იქონიონ, ზემოაღნიშნული შესიტყვების ავტორებმა ხელი უნდა აიღონ იმ მნიშვნელობაზე, რომელიც მათ რის ვაი – ვაგლახით მიანიჭეს იმ საყოველთაოდ ცნობილ წესს, რომელიც ხელისუფლების რამდენიმე შტოდ გამიჯვნას მოითხოვს. თუ ამ ადამიანებს გარკვეულწილად დავუთმობთ, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ იმ განმარტების თანახმად, რომელიც ზემოაღნიშნულ წესს წინამდებარე სტატიებში ეძლევა, იგი არ ირღვევა, როცა მსჯავრის დადების საბოლოო უფლებამოსილება საკანონმდებლო ორგანოს ნაწილს აქვს მინიჭებული. თუმცა მართალია, ამგვარი რამ ამ ბრწყინვალე წესის სრული უგულვებელყოფის ტოლფასი არ არის, მაგრამ იმდენად ენათესავება მას, რომ მისი განმარტების ზემოაღნიშნული ხერხი ნაკლებად მართებულია, ვიდრე ის, რომელსაც კონვენტმა მიანიჭა უპირატესობა. იმ ორგანოს, რომელმაც თუმც ნაწილობრივ, მაგრამ მაინც ხელი შეუწყო ცუდი კანონების მიღებას, ძნელად რომ მათი შერბილებისა და გაზომიერების სურვილი გაუჩნდეს. კანონთა განმარტებისას სწორედ ის სულისკვეთება იჩენს თავს, რომელიც მათი მომზადების დროს გამოვლინდა. იმ ადამიანებისგან, რომელნიც კანონმდებელთა რანგში არღვევდნენ კონსტიტუციას, კიდევ უფრო ნაკლებად უნდა ველოდეთ იმას, რომ ისინი მოსამართლეთა რანგში მიყენებული ზარალის ანაზღაურებას შეეცდებიან. მაგრამ საქმე ამით როდი ამოიწურება. არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც მოსამართლის სავარძლის დასაკავებლად აუცილებელია კანდიდატი უმწიკვლო რეპუტაციით სარგებლობდეს. მაგრამ თითოეული ასეთი მოსაზრება, საბოლოო ჯამში, იმ გადაწყვეტილებასაც კრძალავს, რომლის მიხედვითაც სასამართლო ძალუფლება ისეთ ორგანოს უნდა მიენიჭოს, რომელიც თავიანთ თანამდებობაზე განსაზღვრული ვადით არჩეული პირებისგან შედგება. უაზრობაა, პირველი ინსტანციის საქმეები თავიანთ თანამდებობებზე მთელი სიცოცხლის ვადით არჩეულ მოსამართლეებს გადაეცეთ. ხოლო საბოლოო ინსტანციას ის მოსამართლეები წარმოადგენდნენ, რომელთაც თავიანთი პოსტები დროებით უკავიათ და თანამდებობრივ სიმყარესაც მოკლებულნი არიან. მოგეხსენებათ, თუ რაოდენ შრომატევადი საქმეა კანონთა შესწავლა და რაოდენ დიდ დროს მოითხოვს ის. მოსახლეობა სწორედ იმ პირებს ირჩევს ხოლმე, რომელთაც ამ საქმეში სათანადო კვალიფიკაცია აქვთ. ამიტომ კიდევ უფრო დიდი უაზრობა იქნებოდა ის, რომ კანონმდებლობაში განსწავლულ და ამ საქმეში ჩახედულ ადამიანთა მიერ მიღებული გადაწყვეტილებანი გადასასინჯად და გასაკონტროლებლად იმ პირებისთვის გადაგვეცა, რომლებიც მოკლებულნი არიან ამგვარ უპირატესობათ და არც სათანადო ცოდნა გააჩნიათ. საკანონმდებლო კრების წევრებად იშვიათად ირჩევენ ხოლმე იმ ნიშან – თვისებათა მატარებელ ადამიანებს, რომელნიც სწორედ რომ მოსამართლეთა თანამდებობისთვის არიან ზედგამოჭრილნი. ამიტომ არსებითი საფრთხე არსებობს იმისა, რომ ამგვარი საქმეში ჩაუხედაობა ცუდ ნაყოფს გამოიღებს. ამგვარ ორგანოთა ბუნებრივ უნიათობას ერთი ხიფათიც ზედ ერთვის; საქმე ეხება იმას, რომ, ვაითუ, პარტიული დაყოფისა და ჯგუფურობის შხამიანმა სუნთქვამ მართლმსაჯულების თავწყაროები მოწამლოს. ურთიერთდაპირისპირებულ ბანაკებად გათიშვის ჩვეულება ჩაახშობს როგორც კანონიერების, ისე სამართლიანობის ხმას.

ამგვარი მოსაზრებანი გვარწმუნებენ იმაში, რომ სწორედაც მოსაწონია იმ შტატთა სიბრძნე, რომლებმაც სასამართლო ძალაუფლებით, საბოლოო ჯამში, საკანონმდებლო კრება კი არ აღჭურვეს, არამედ იგი ადამიანთა განცალკევებულ და დამოუკიდებელ ორგანოებს მიანდეს. იმათ საწინააღმდეგოდ, ვისაც საქმე ისე უნდა წარმოაჩინოს, კონვენტის გეგმა, ამ მიმართებით, თითქოსდა, სრულიად ახალსა და უპრეცედენტო რამეს წარმოადგენდეს, უნდა ითქვას, რომ იგი სხვა არაფერია, თუ არა ნიუ– ჰამპშირის, მასაჩუსეტსის, პენსილვანიის, დელავერის, მერილენდის, ვირჯინიის, ჩრდილო – კაროლინის, სამხრეთ – კაროლინისა და ჯორჯიის კონსტიტუციათა ალი – კვალი. და ქება – დიდებას სწორედ ის იმსახურებს, რომ უპირატესობა ზემოჩამოთვლილ ნიმუშებს მიენიჭათ.

არც ის არის სწორი, დიდი ბრიტანეთისა და ზემოაღნიშნული შტატების საკანონმდებლო ორგანოებს, თითქოსდა, სხვანაირად შეეძლოთ შესაბამისი სასამართლოების მიერ მიღებული უმართებულო გადაწყვეტილებების გამოსწორება, ვიდრე მსგავსი რამ შეერთებული შტატების სამომავლო საკანონმდებლო ხელისუფლებას შეეძლება. არც ინგლისის პოლიტიკური წყობა, არც ცალკეული შტატის კონსტიტუცია არ იძლევა იმის უფლებამოსილებას, რომ სასამართლო გადაწყვეტილება საკანონმდებლო აქტით იქნეს გადასინჯული. კანონის საყოველთაო პრინციპებიდან და საღი აზრიდან გამომდინარე, ცენზურა უადგილოა როგორც ერთ, ისე მეორე შემთხვევაში. საკანონმდებლო ორგანო ვერ გააუქმებს სასამართლო გადაწყვეტილებას ისე, თუ მან არ გადაამეტა თავის უფლებამოსილებას; თუმცა იგი უფლებამოსილია შემოიღოს ახალი წესები, რომელთა მიხედვითაც საქმეებს მომავლში განიხილავენ. ეს პრინციპი ერთნაირი ხერხითა და სისრულით მიეყენება როგორც ცალკეული შტატის ხელისუფლებას, ისე საერთო – ეროვნულ მთავრობას. როგორაც უნდა შევხედოთ, მათ შორის, ამ საკითხში, მისხალ განსხვავებასაც კი ვერ აღმოვაჩენთ.

დაბოლოს, როგორც არაერთხელ მივუთითეთ, მოჩვენებითია საფრთხე იმისა, თითქოსდა სასამართლო ხელისუფლება საკანონმდებლო სფეროში შეიჭრებაო. ჟამიდან ჟამს, შესაძლოა, არასწორად განიმარტოს და დაირღვეს კიდეც საკანონმდებლო ორგანოს ნება, მაგრამ ასეთი რამ არ იქნება იმ მასშტაბისა, რომ ამან უხერხულობა შეუქმნას პოლიტიკურ სისტემაში არსებულ წესრიგს ან არსებითი ზეგავლენა მოახდინოს მასზე. ამგვარი დასკვნა უტყუარად გამომდინარეობს სასამართლო ხელისუფლების საყოველთაო ბუნებიდან; იმ ობიექტებიდან, რომლებსაც იგი მიეყენება; მისი გამოყენების ხერხებიდან; ხელისუფლების ამ შტოს შედარებითი სისუსტისა და მისი სრული უუნარობიდან იმ მიმართებით, რაც უზურპაციის საკუთარ მცდელობათა ძალით გამაგრების მცდელობას გულისხმობს. ამგვარ დასკვნას არსებითად უჭერს მხარს ის ვითარება, რომ კონვენტის მიერ შემოთავაზებული გეგმა ითვალისწინებს მოსამართლეთა ამქრის გაკონტროლების კონსტიტუციურ პრინციპს. მოგეხსენებათ, საკანონმდებლო ორგანოს ერთი ნაწილი აღჭურვილია უფლებამოსილებით, დაიწყოს იმპიჩმენტის პროცედურა; მეორე ნაწილს კი ამ საკითხთან დაკავშირებით საბოლოო განაჩენი გამოაქვს. მარტო ესეც კი საკმარისია, რათა უზრუნველყოფილი იქნეს სრული უსაფრთხოება. არასოდეს წარმოიშობა საფრთხე იმისა, რომ მოსამართლენი მიზანმიმართულ უზურპაციათა გზით შეეცდებიან უზურპაცია უყონ საკანონმდებლო ორგანოს უფლებამოსილებებს და ამით თავს დაიტეხონ ერთსულოვანი უკმაყოფილება; საქმე ის არის, რომ ამ უკანასკნელს საკმარისი საშუალება აქვს მოსამართლეთა თავდაჯერებულობის დასასჯელად, რაც თანამდებობიდან მათ დათხოვნას გულისხმობს. ამდენად, საფუძველი ეცლება ამ საკითხთან დაკავშირებულ ყოველგვარ შიშს და დამაჯერებელი საბუთი გვეძლევა იმის სასარგებლოდ, რომ სენატს იმპიჩმენტთან დაკავშირებულ საქმეებში სასამართლოს ფუნქცია დაეკისროს.

ვიმედოვნებ, განვიხილე და ჩამოვიშორე კიდეც ყველა ის შესიტყვება, რომელიც კი იმ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ იყო წამოყენებული, განცაკევებული და დამოუკიდებელი უზენასი სასამართლოს შექმნას რომ ითვალისწინებს. ახლა დაბალი ინსტანციის სასამართლოთა [2] დაარსების უფლებამოსილებისა და იმ მიმართებათა განხილვაზე გადავდივარ, რანიც უზენაეს სასამართლოსა და ამ უკანასკნელთა შორის იარსებებს.

დაბალი ინსტანციის სასამართლოთა დაარსების უფლებამოსილება, როგორც ჩანს, იმაზეა გათვლილი, რათა თავიდან იქნეს აცილებული აუცილებლობა იმისა, რომ ფედერალური განსჯადობის ყველა საქმესთან მიმართებაში ადამიანებმა უზენაეს სასამართლოს მიმართონ. ჩანაფიქრი ის არის, რომ საერთო – ეროვნულ მთავრობას საშუალება მიეცეს, რათა შეერთებული შტატების ცალკეულ შტატსა თუ ოლქში დააარსოს ან დაადასტუროს ისეთი სასამართლოები, რომელნიც კომპეტენტურნი იქნებიან, განიხილონ საერთო – ეროვნული იურისდიქციის საზღვრებში მოქცეული ყველა საქმე.

მაგრამ გვეკითხებიან: ნუთუ იმავე მიზანს ცალკეულ შტატში დაარსებულ სასამართლოთა მეშვეობით ვერ მივაღწევთ? ამ შეკითხვაზე შეიძლება სხვადასხვანაირი პასუხი გაიცეს. მართალია, ამგვარ სასამართლოთა ვარგებულობასა და კომპეტენტურობას ფართო გასაქანი უნდა მიეცეს, მაგრამ მიუხედავად ამისა, განსახილველი ძალაუფლების არსი შემოთავაზებული გეგმის მიუცილებელ ნაწილად უნდა იქნეს მიჩნეული; თითქოსდა საქმე საერთო – ეროვნული საკანონმდებლო კრებისთვის იმ უფლებამოსილების მინიჭებას ეხებოდეს, რაც შემდეგი რამის დადგენას ითვალისწინებს: თუ რომელი საქმე რომელი ინსტანციის სასამართლოს განსჯადობას უნდა დაექვემდებაროს. ცალკეული შტატის სასამართლოსთვის ამგვარი უფლებამოსილების მინიჭება როგორც “სასამართლოთა დაწესების”, ისე მსგავს ფუნქციათა მქონე ახალ სასამართლოთა შექმნის ტოლფასი იქნება. ნუთუ მართლაც არ იყო საჭირო უფრო პირდაპირი და გასაგები დებულების შემოღება, რომელიც მხარს დაუჭერდა ცალკეული შტატის სასამართლოებს? ვფიქრობ, ამგვარი დებულების წინააღმდეგ არსებით მოსაზრებათა წამოყენება შეიძლება. ყველაზე გამჭრიახ ადამიანსაც კი გაუჭირდება იმის წინასწარ გამოცნობა, თუ რაოდენ უვარგისს ხდის ადგილობრივ სასამართლოებს მათში გამეფებული ადგილობრივი სულისკვეთება იმ საქმეთა განსჯის თვალსაზრისით, რომელნიც საერთო – ეროვნული დაქვემდებარებისანი არიან. სამაგიეროდ ყველა ადვილად მიხვდება იმას, რომ სასამართლოები იმ სახით, რა სახითაც ისინი ცალკეულ შტატში არიან მოწყობილნი, ვერ შეასრულებენ საერთო – ეროვნული მასშტაბით სამართალგამტართა ფუნქციას. ცალკეული შტატის მოსამართლენი, რომელნიც თანამდებობზე ამა თუ იმ ვადით ან ამდენი და ამდენი წლით იმყოფებიან, ძალზე სუსტი დამოუკიდებლობით სარგებლობენ. ასე რომ, შეუძლებელია, რომ მათ საერთო – ეროვნული კანონების აღსრულება დავაკისროთ და მათი მიუკერძოებელი აღსრულების იმედი ვიქონიოთ. თუ ამგვარი კანონებიდან გამომდინარე წამოიჭრა აუცილებლობა იმისა, რომ პირველი ინსტანციის საქმეები სწორედ ზემოაღნიშნული სასამართლოების განსჯადობაში გადავიდეს, მაშინ ბუნებრივია, რაც შეიძლება ფართო გასაქანი უნდა მიეცეს სააპელაციო საქმიანობას. აპელაციის სიიოლე თუ სიძნელე პირდაპირპროპორციული იქნება იმისა, დაქვემდებარებული სასამართლოები თვითდაჯერებულობით გამოირჩევიან თუ მხდალ სასამართლოთა რეპუტაციით სარგებლობენ. ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ გარკვეულ საქმეებთან მიმართებაში აუცილებელია სააპელაციო იურისდიქციის არსებობა. იმ კატეგორიის საქმეებს ვგულისხმობ, რომელნიც კონვენტის მიერ შემოთავაზებული გეგმითაა გათვალისწინებული. იმავდროულად მიმაჩნია, რომ პრაქტიკაში აპელაციის შეუზღუდავი გამოყენება, საზოგადოებრივ და კერძო უხერხულობათა წყაროდ იქცევა.

მე დანამდვილებით არ ვიცი, თუ რა იქნება მიჩნეული უფრო მოხერხებულად და სასარგებლოდ და შეერთებულ შტატები რამდენ ოლქად დაიყოფა: მათი რაოდენობა ოთხით, ხუთით თუ თუ ექვსით განისაზღვრება. მაგრამ სრულიად ცხადია, რომ თითოეულ ოლქში თითო სასამართლო იქნება, ნაცვლად ცალკეულ შტატში - თითო ფედრალური სასამართლოსი. ამგვარ სასამართლოთა მოსამართლეებს შტატის მოსამართლეთა დახმარებით შეეძლებათ სესიათა ჩატარება, რომლებზეც შესაბამის ოლქში შემავალი რამდენიმე რაიონის საქმეებს განიხილავენ. მართლმსაჯულებას ისინი ადვილად და სწრაფად აღასრულებენ, აპელაციები კი ძალზე ვიწრო ფარგლებში მოექცევა. მიმაჩნია, რომ ამჟამად ეს გეგმა ყველა შესაძლო გეგმას შორის საუკეთესოა. მისი განხორციელებისთვის კი აუცილებელია, რათა განუხრელად ხორციელდებოდეს ქვედა საფეხურის სასამართლოთა დაარსების უფლებამოსილება ისე, როგორც ეს გათვალისწინებულია შემოთავაზებული კონსტიტუციით.

ზემომოტანილი მოსაზრებები, როგორც ჩანს, საკმარისნი არიან მიუკერძოებელ ადამიანთა იმაში დასარწმუნებლად, რომ ამგვარი უფლებამოსილების უქონლობა შემოთავაზებული გეგმის უდიდესი ნაკლი იქნებოდა. ახლა კი განვიხილოთ საკითხი იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა გადანაწილდეს სასამართლო ძალაუფლება უზენაეს სასამართლოსა და ქვედა საფეხურის სასამართლოთა შორის.

უზენაესი სასამართლოს უმაღლეს იურისდიქციაში ისეთი საქმეები მოექცევა, რომლებიც “ელჩებს, სხვა დიპლომატიურ წარმომადგენლებსა და კონსულებს შეეხებათ; მის განსჯადობას დაექვემდებერება ისეთი საქმეებიც, რომლებშიც ერთ – ერთ მხარედ შტატი გამოდის”. ნებისმიერი რანგის უფლებამოსილი რწმუნებული თავისი სუვერენის უშუალო წარმომადგენელია. მათი საქმიანობა პირდაპირ კავშირშია საზოგადოებრივ მშვიდობასთან. როგორც ამ უკანასკნელის უზრუნველსაყოფად, ისე ამგვარი წარმომადგენლების სუვერენთა მიმართ პატივისცემის ნიშნად, უპრიანი და აუცილებელია, რათა ამ პირებთან დაკავშირებული ყველა საქმე განსახილველად პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაეცეს, რომელიც ყველაზე მაღალი იურისდიქციის მქონეა მთელი ქვეყნის მასშტაბით. მიუხედავად იმისა, რომ კონსულები – მკაცრად რომ ვთქვათ – არა დიპლომატები, არამედ თავიანთი ქვეყნების საზოგადოებრივი წარმომადგენლბი არიან, ეს შენიშვნა, მნიშვნელოვანწილად, მათაც ეხებათ. ხოლო როცა სასამართლო პროცესის ერთ – ერთ მხარედ შტატი გამოდის, მის ღირსებას ძნელად რომ საქმის უფრო დაბალი ინსტანციის სასამართლოში გადაცემა შეეფერებოდეს.

ეს ალბათ, სტატიის მთავარი თემიდან გადახვევად ჩამეთვლება, მაგრამ მაინც მინდა, შემთხვევით ვისარგებლო და ერთი ვარაუდი მოვიხსენიო, რომლის მცდარმა განმარტებამ გარკვეული შეშფოთება გამოიწვია. საქმე ეხება ვარაუდს იმის თაობაზე, რომ საქმიანი ქაღალდების გადაცემა ერთი შტატის მოქალაქეთა მიერ მეორე შტატის მოქალაქეთათვის, მათ საშუალებას მისცემს ამ შტატის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანონ ფედერალურ სასამართლოში, რომლის საგანიც ამგვარ ქაღალდთა საერთო ღირებულება იქნება. ქვემოთ მოტანილი მოსაზრებით სწორედ იმის დასაბუთება მინდა, რომ ამგვარი ვარაუდი საფუძველს მოკლებულია.

სუვერენობის ბუნება ასეთია: იგი არ უშვებს, რომ ინდივიდმა მისი თანხმობის გარეშე მის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანოს. ასეთია კაცობრიობის საყოვლთაო პრაქტიკა და მისი საზოგადო მნიშვნელობა. ამჟამად იმუნიტეტით როგორც სუვერენობის ერთ – ერთი ატრიბუტით, კავშირში შემავალი თითოეული შტატის ხელისუფლება სარგებლობს. თუ კონვენტის გეგმა არ დათმობს ამგვარ იმუნიტეტს, მაშინ შტატები ძველებურადვე შეინარჩუნებენ მას და ზემოხსენებული საფრთხის ადგილი მხოლოდღა წარმოსახვაში დარჩება. პირობები, რომელნიც აუცილებელნი არიან იმისთვის, რათა ამ თუ იმ შტატმა თავისი სუვერენობა გაასხვისოს, ჩვენ მიერ განხილული იქნა დაბეგვრის საკითხებთან დაკავშირებით და საჭირო აღარ არის მათი გამეორება. თუკი იქ დადგენილ პრინციპებს მივუბრუნდებით, დავრწმუნდებით, რომ საფუძველს მოკლებულია შემდეგი მტკიცება: შემოთავაზებული გეგმის მიღების შემდეგ ამა თუ იმ შტატის ხელისუფლება მოკლებული იქნება პრივილეგიას, წარმოშობილი დავალიანება მის მიერვე არჩეული ხერხით დაფაროს და მხოლოდღა იმ ვალდებულებით ვეღარ იხელმძღვანელებს, რომელსაც მას კეთილსინდისიერება აკისრებსო. ერსა და ინდივიდუმებს შორის დადებული ხელშეკრულებანი ვალდებულებას მარტოდენ სუვერენის სინდისს აკისრებს და არანაირი პრეტენზია იძულების გამოყენებაზე არ არსებობს. ისინი არ ითვალისწინებენ სუვერენის ნებისგან დამოუკიდებელ ქმედებებს. რა მიზანს ისახავს შტატის წინააღმდეგ სარჩელის შეტანა იმ დავალიანების გამო, რომლის გადახდაც მას მართებს? როგორ უნდა აიძულონ იგი, რათა მან ვალი გადაიხადოს? ცხადია, რომ მოკონტრაქტე შტატისთვის ომის გამოუცხადებლად ამას ვერავინ მიაღწევს. ამიტომ გაუმართლებელი ძალმომრეობა იქნებოდა, თუ შტატების ხელისუფლებას იმ მიზნით ჩამოერთმეოდა ამგვარი უფლებამოსილება, რომ იგი ფედერალურ სასამართლოებს გადასცემოდა. საქმე კი იმ უფლებამოსილებას ეხება, რომლის განხორციელებასაც შედეგად ომი მოჰყვებოდა.

მაგრამ მივუბრუნდეთ ჩვენეულ დაკვირვებებს. ჩვენ უკვე დავრწმუნდით იმაში, რომ უზენაესი სასამართლოს იურისდიქციაში ორი კატეგორიის საქმე და ისეთი პროცესები მოექცევიან, რომელნიც თავიანთი ხასიათით იშვიათნი არიან. ფედერალური მართლმსაჯულების ყველა სხვა შემთხვევაში პირველადი იურისდიქციის მქონედ ქვედა საფეხურის სასამართლოები გამოვლენ. უზინაესი სასამართლო კი ამ შემთხვევაში მხოლოდ სააპელაციო ინსტანცია იქნება “იმ შეზღუდვებისა და წესების თანახმად, რომლებსაც კონგრესი დაადგენს.”

იურიდიული საკითხების განხილვის დროს ამგვარი სააპელაციო იურისდიქციის მართებულობაში არასოდეს შეუტანიათ ეჭვი. მაგრამ როცა საქმე საქმის არსებით განხილვზე მიდგა, მის წინააღმდეგ ხმაური ატეხეს. ჩვენს მშობლიურ შტატში გამოჩნდა ზოგიერთი კეთილგამზრახველი ადამიანი რომელთაც თავიანთი ცოდნა ჩვენი სასამართლოების ტერმინოლოგიიდან და პროცედურებიდან ამოუქაჩავთ; ეს ხალხი იქითკენ იხრება, რომ ზემოაღნიშნული ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ჩანაცვლებად განიხილონ; ამგვარი ჩანაცვლება კი ისეთი სასამართლოების სასარგებლოდ ხდება, რომელნიც სამოქალაქო სამართლის პრინციპებით ხელმძღვანელობენ; ასეთი რამ კი ჩვენში გაბატონებულია საადმირალო სასამართლოში, ისეთ სასამართლოებში, რომლებიც მემკვიდრეობასთან დაკავშირებულ საქმეებს განიხილავენ და სამართლიანობის სასამართლოში. ტერმინს “აპელირება” იურიდიული მნიშვნელობა მიენიჭა. რომელიც სამართალწარმოების ჩვენეულ ენაში, ჩვეულებრივ, მაშინ გამოიყენება ხოლმე, როცა ლაპარაკია აპელაციაზე სამოქალაქო სამართლის ფარგლებში. მაგრამ თუ არ ვცდები, ამ მნიშვნელობით ზემოაღნიშნული ტერმინი არსად გამოიყენება მთელს ახალ ინგლისში. იქ ნაფიც მსაჯულთა ერთი სასამართლოს მიერ მეორისთვის აპელაციით მიმართვა სამართალწარმოების ენაშიცაა დამკვიდრებული და პრაქტიკაშიცაა გავრცელებული. და ეს გრძელდება მანამ, ვიდრე ერთ მხარეზე ორი ვერდიქტი არ აღმოჩნდება. ამრიგად, ტერმინი “აპელაცია” სხვადასხვანაირად ესმით ახალ ინგლისსა და ნიუ – იორკის შტატში. აქედან გამომდინარე, ცხადია, თუ რაოდენ უმართებულოა, როცა მისი განმარტება ერთი რომელიმე შტატის იურისპრუდენციის მაგალითზე სწადიათ. თეორიულად ზემოაღნიშნული ტერმინი სხვას არაფერს ნიშნავს, თუ არა იმას, რომ ერთი სასამართლოს გადაწყვეტილება გადასასინჯად ეგზავნება მეორე სასამართლოს. ამგვარი გადასინჯვა კი ხდება ან მხოლოდ კანონის საფუძველზე, ან ხდება საქმის არსებითი განხილვა, ანდა ხორციელდება როგორც ერთი, ისე მეორე პროცედურა. ის, თუ რა ხერხით ხდება გადასინჯვა, დამოკიდებულია ან ძველთაძველ ჩვეულებაზე, ანდა საკანონმდებლო უზრუნველყოფაზე (მართვის ახალ სისტემაში უფრო – ამ უკანასკნელზე). მასში, შესაძლებელია, მონაწილეობას ღებულობდეს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო ანდა ასეთი რამ შესაძლოა, მისი მონაწილეობის გარეშე ხდებოდეს. შემოთავაზებული კონსტიტუციის მიხედვით თუ საქმე, რომლის მიმართაც გადაწყვეტილება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ გამოიტანა, არსებითად გადასინჯვას ექვემდებარება, მაშინ იგი ან მეორე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს გადაეცემა, ან ხელახალი არსებითი განხილვის მიზნით უბრუნდება ქვედა საფეხურის სასამართლოს ანდა პირდაპირ უზენაეს სასამართლოს, ეგზავნება.

მაგრამ აქედან არ გამომდინარეობს, რომ ნაფიც მსაჯულთა მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილების გადასინჯვის თვალსაზრისით საბოლოო მსჯავრი უზენაეს სასამართლოს გამოაქვს. როცა საქმეს, მასში დაშვებული შეცდომის გამო, დაბალი ინსტანციის სასამართლო იმავე შტატის უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოს უგზავნის, განა სამართლიანად არ იკითხავენ, ამ უკანასკნელის იურისდიქცია არსებით განხილვასთან ერთად კანონის მიმართაც ხომ არ ვრცელდებაო? რასაკვირველია, ზემოაღნიშნული სასამართლო, საქმეზე ახალ არსებით გამოძიებას ვერ დაიწყებს, ამიტომ იგი საოქმო ჩანაწერების მიხედვით განსჯის და იმ კანონს აცხადებს, რომელიც საქმეს მისი შინაარსიდან გამომდინარე მიეყენება [3]. სწორედ ეს არის იურისდიქცია საქმის არსებითი განხილვის ან კანონის თვალსაზრისით; მათი ერთმანეთისგან დაცილება შეუძლებელიც კია. მართალია, ჩვენი შტატის სასამართლოები, რომლებიც საერთო სამართლით ხელმძღვანელობენ, სადავო ფაქტებს ნაფიც მსაჯულთა მეშვეობით ადგენენ, მაგრამ მათი იურისდიქცია უდაოდ ვრცელდება როგორც საქმის არსებით განხილვაზე, ისე კანონზე. როცა პროცესზე მიღწეულია თანხმობა საქმის ფაქტობრივი მხარის თაობაზე, ზემოაღნიშნული სასამართლოები აღარ მიმართავენ ხოლმე ნაფიც მსაჯულებს და გადაწყვეტილება უშუალოდ გამოაქვთ. აქედან გამომდინარე, მე ვამტკიცებ, რომ გამონათქვამი “სააპელაციო იურისდიქცია მოიცავს როგორც ფაქტს, ისე საქმის არსებით განხილვას”; ამიტომ იგი არ გულისხმობს იმას, რომ საქმის ფაქტობრივი მხარე აუცილებლად უნდა გადამოწმდეს უზენაეს სასამართლოში; საქმე კი სწორედ იმ ფაქტებს ეხება, რომელთა მიმართ გადაწყვეტილება გამოტანილი იქნა ქვედა საფეხურის სასამართლოების ნაფიც მსაჯულთა მიერ.

ზემოაღნიშნული დებულების განხილვასთან მიმართებაში ქვემოთ მოტანილმა მოსაზრებებმა შესაძლოა მართლაც იქონიეს ზეგავლენა. უზენაესი სასამართლოს სააპელაციო იურისდიქცია (შესაძლოა, ეს უკვე დასაბუთებულად მიგვაჩნდეს) იმ საქმეებზე ვრცელდება, რომელთაც სხვადასხვა ხერხით განიხილავენ: ერთნი შესაძლოა, განიხილებოდნენ ჩვეულებითი სამართლის მიხედვით, მეორენი კი სამოქალაქო სამართლისა . ერთ შემთხვევაში, უბრალოდ, იმის გადამოწმება ხდება, თუ რამდენად მართებულად იქნა მიყენებული კანონი; ასეთი რამ კი მხოლოდ უზენაესი სასამართლოს კომპეტენციაა; მეორე შემთხვევაში კი გადასინჯვას, არსებითად, ტრადიცისთან თანხმობამდე მივყავართ; გარკვეული საქმეების მიმართ გამოტანილმა მსჯავრმა კი, შესაძლოა, კეთილმყოფელი ზეგავლენა იქონიოს სამოქალაქო მშვიდობის შენარჩუნებაზე. იგულისხმება მაგ., ნადავლთან დაკავშირებული სამართალწარმოება. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია სააპელაციო იურისდიქცია – გარკვეულ შემთხვევებში - ფართოდ ვრცელდებოდეს და საქმის არსებით განხილვასაც მოიცავდეს. არ იქნება უპრიანი, თუ ზემოაღნიშნულ იურისდიქციას არ დავუქვემდებარებთ ყველა იმ საქმეს , რომელთა მიმართ განაჩენი თავდაპირველად ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ გამოიტანა [4]. ამგვარი გამორიცხვა შედეგად იმას მოიტანს, რომ არსებითად განხილული საქმის გადასინჯვა თავიდან იქნება აცილებული როგორც იმ შემთხვევაში, როცა ასეთი რამ მართებულია, ისე იმ შემთხვევაშიც, როცა იგი უმართებულოა. ამგვარ უხერხულობათა თავიდან აცილების მიზნით უმჯობესია გამოვაცხადოთ, რომ უზენაესი სასამართლოს სააპელაციო იურისდიქცია გავრცელდება როგორც კანონთა მიყენებაზე, ისე საქმის არსებით განხილვაზე - და რომ ზემოაღნიშნულ იურისდიქციაზე მხოლოდ საერთო – ეროვნული საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ დადგენილი გამონაკლისები ვრცელდება. ყოველივე ეს ხელისუფლებას საშუალებას მისცემს, ისე მოაწესრიგოს ამგვარი იურისდიქცია, რომ იგი ზუსტად შეესაბამებოდეს როგორც საზოგადოებრივი სამართლიანობის, ისე სამოქალაქო უსაფრთხოების ინტერესებს.

საკითხის ამგვარი გამოკვლევით ბოლო მოეღო ყოველგვარ ეჭვს იმის თაობაზე, რომ ზემოაღნიშნული დებულებით, თითქოსდა, უქმდებოდეს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო. ამრიგად, ასეთი ვარაუდი მცდარია და არასწორი. შეერთებული შტატების საკანონმდებლო ხელისუფლება აღჭურვილი იქნება ყველა უფლებამოსილებით, რათა უზენაეს სასამართლოში აპელაციებისას არ დაუშვას საქმეთა ფაქტობრივი გადასინჯვა იმ პროცესებთან მიმართებაში, რომელთა მიმართ განაჩენი გამოტანილი იქნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ. რა თქმა უნდა, ასეთი რამ მხოლოდ სანქცირებული გამონაკლისი იქნება, მაგრამ თუ ზემოჩამოთვლილ მიზეზთა გამოისობით მიიჩნევენ, რომ იგი მეტისმეტად ფართოა, შესაძლებელი იქნება მისი შეზღუდვა; ამ შემთხვევაში იგი მხოლოდ ისეთ საქმეებზე გავრცელდება, რომელთა მიმართ მსჯავრი საერთო სამართლის საფუძველზე გამოაქვთ.

სასამართლო ხელისუფლების უფლებამოსილებათა თაობაზე გამოთქმული ყველა მოსაზრება – მოცემულ მომენტში – ერთსა და იმავე რასმე გვეუბნება: იგი საგულდაგულოდ არის შემოფარგლული იმ საქმეებით, რომლებიც აშკარად ექვემდებარებიან საერთო – ეროვნულ იურისდიქციას. ხელისუფლების დანაწილების შემდეგ პირველადი იურისდიქციის მხოლოდ მცირე ნაწილი რჩება უზენაეს სასამართლოს, დანარჩენი კი ქვედა საფეხურის სასამართლოებს გადაეცემათ. უზენაესი სასამართლო აღჭურვილი იქნება სააპელაციო იურისდიქციით, რომელიც გავრცელდება როგორც კანონთა მიყენებაზე, ისე საქმის ფაქტობრივ მხარეზე, მისთვის გადაცემულ ყველა საქმესთან მიმართებში თუ სასურველად არ იქნა მიჩნეული რაიმე გამონაკლისებისა და წესების შემოღება. მაგრამ ამგვარი სააპელაციო იურისდიქციის დაწესებით არასდიდებით არ უქმდება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოები. წინდახედულებისა და წესიერების ის დონე, რომელიც საერთო – ეროვნულ სახელისუფლებო ორგანოებს ახასიათებთ, თავდებია იმისა, რომ შემოთავაზებული სასამართლო სისტემის დანერგვა დიდ სიკეთეს მოგვიტანს. ასე რომ, იგი არ შეგვიქმნის არც ერთ იმ უხერხულობას, რომელსაც შემოთავაზებული გეგმის მოწინააღმდეგენი გვიწინასწარმეტყველებენ.

პუბლიუსი

[1] მუხლი III, კარი 1 (პუბლიუსი).

[3] ტერმინი იურისდიქცია ირი ნაწილისგან შედგება JUS და DICTIO, რაც ნიშნავს კანონის თქმას ან გამოცხადებას.( პუბლიუსი).

[4] მე ვამტკიცებ, რომ შტატებს ექნებათ ფედერალურ დაქვემდებარებაში მყოფ სასამართლო ინსტანციებთან თანხვდომილი იურისდიქცია. ბევრ შემთხვევაში იგი ფედერალური განსჯადობის საქმეებზეც გავრცელდება. მომდევნო სტატიაში სწორედ ამ საკითხის განხილვას ვაპირებ.(პუბლიუსი).